...

Pieniądz (1)

.

.

… demokratyczny czy feudalny?

.

.

     Czym jest pieniądz? Na dobrą sprawę nie ma jakiejś jednej powszechnie uznawanej definicji pieniądza. W ostatnich dziesięcioleciach dominuje postrzeganie agregatowe. Coś, co nosi znamiona pieniądza, czyli gotówka, obce waluty, złoto i depozyty bankowe podzielono w sposób umowny ze względu na płynność nadając poszczególnym zakresom nazwę agregatów. Agregaty są terminami czysto umownymi, dlatego każdy może je w inny sposób charakteryzować.

.

     Agregaty zazwyczaj oznaczane są przez dużą literę M i oznaczenie liczbowe (np. M0, M1, M2, M3, M4, M4-) lub literowe (MB, Bm, H, L). Ale mogą występować także inne oznaczenia agregatów, np. MZM (Money Zero Maturity), TMS, TMS1, TMS2 (True Money Supply) (https://mises.org/blog/true-money-supply-august-money-supply-growth-remains-way-down-2012-levels), M Prime według ujęcia Mike’a „Mish” Shedlock’a, który jest amerykańskim komentatorem finansowym i zwolennikiem austriackiej szkoły ekonomii (Austrian School of economics) etc, etc. Każdy może stworzyć własną miarę pieniądza i używać jej do pomiarów oznaczonych wielkości.

     Przykładowo agregaty, które występowały lub występują:

• w Unii Europejskiej – M1, M2, M3,

• w Stanach Zjednoczonych – M0, MB, M1, M2, MZ, M3, M4-, M4, L,

• w Wielkiej Brytanii – M0, M4,

• w Kanadzie – M1, M2, M1+, M2+, M1++, M2++,

• w Australii – M1, M3, BM,

• w Nowej Zelandii – M1, M2, M3,

• w Indiach – M1, L1, L2, NM1, NM2,

• w Japonii – M1, M2, L,

• w Chinach – M, QM,

• w Korei – M1, M2, LF,

• w Turcji – M1, M2, M2Y, M2YR, M3Y, M3YR,

• w Meksyku – M1, M2, M3, M4

(http://www.federalreserve.gov/pubs/feds/2007/200702/200702pap.pdf).

.

.

Wśród agregatów wyróżniają się w sposób szczególny dwa obszary pieniądza:

• baza monetarna (Baza monetarnaMonetary base),

• agregat oznaczający ilość pieniądza (Broad money), w Unii Europejskiej jest to agregat M3, w Stanach Zjednoczonych jest to agregat MZM (Money Zero Maturity).

.

.

Baza monetarna

.

     Baza monetarna to pieniądz banku centralnego. Za tworzenie tego pieniądza odpowiada państwo. 72% tego pieniądza to gotówka krążąca w gospodarce.

.

     Ten pieniądz banku centralnego zwany jest także pieniądzem rezerwowym. W bilansie banku centralnego występuje on w pasywach jako pozycja „pieniądz rezerwowy banku centralnego”.

.

     Suma tego pieniądza rezerwowego wynosiła w listopadzie 2015 roku 204,3547 mld zł i składały się na nią następujące pozycje:

 pieniądz gotówkowy w obiegu wraz z kasami banków czyli łączna ilość gotówki (158,5784 mld zł czyli 77,60%),

• rachunki bieżące banków (45,0776 mld zł czyli 22,06%) – stopa depozytowa banku centralnego wynosi 0,5%, a mimo to banki komercyjne składają w nim znaczne depozyty, czyli że prawdopodobnie nie mają pomysłu co z pieniędzmi zrobić, wykazują nadpłynność,

• rachunki rezerw obowiązkowych (698,5 mln zł czyli 0,34%) – stopa rezerwy obowiązkowej banku centralnego (3,5%) jest niska, a depozyty banków z tego tytułu są nieznaczącym składnikiem bazy monetarnej – ich oprocentowanie wynosi 0,9 stopy referencyjnej czyli 0,9×1,5%=1,35%.

.

     Jak widać największą część bazy monetarnej stanowi wyemitowana przez bank centralny gotówka. Gotówka w obiegu czyli poza kasami banków wynosiła w listopadzie 2015 roku 147,0403 mld zł (czyli 92,7% gotówki), a w kasach banków 11,5382 mld zł (czyli 7,3%). Gotówka w obiegu stanowiła w listopadzie 2015 roku 72% bazy monetarnej NBP.

.

     Można powiedzieć, że baza monetarna to depozyty banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym, obowiązkowe (Ro = 698,5 mln zł) i nieobowiązkowe (Rn = 45,0776 mld zł), powiększone o sumę wyemitowanej gotówki pozostającej w obiegu poza sektorem bankowym (C = 158,5784 mld zł).

.

Baza monetarna:                M0 = Ro + Rn + C

.

M0 = 0,6985mld zł+45,0776mld zł+158,5784mld zł = 204,3547 mld zł

.

     Na wykresie obok przedstawiono zmiany ilości gotówki w Polsce w okresie grudzień 1996 – listopad 2015. W grudniu 1996 roku w obiegu znajdowało się 23,5 mld złotych, a w listopadzie 2015 roku było to już 147 mld złotych (wzrost 6,2 razy). W kasach banków: w grudniu 1996 roku – 3,7 mld złotych, a w listopadzie 2015 roku – 11,5 mld złotych (wzrost 3,1 razy). Ilość gotówki w obiegu wzrasta dwa razy szybciej niż tej będącej w kasach banków.

..

Baza monetarna określana bywa także  jako:

• pieniądze bazowe (base money),

• baza pieniężna (money base),

• pieniądze dużej mocy (high-powered money),

• pieniądze rezerwowe (reserve money),

• „outside” pieniądz czyli nie stanowiący zobowiązań „wewnątrz” gospodarki (outside money) – Outside money – jak na przykład złoto czy rezerwy walutowe; oprócz pojęcia „outside” pieniądza występuje także pojęcie „inside” pieniądza (inside money) – Inside money czyli pieniądze, które są długiem – „Inside and Outside Money”.

• pieniądze banku centralnego (central bank money);

• wąski pieniądz (narrow money).

.

     Na wykresach u góry i obok przedstawiona jest wielkość bazy monetarnej czyli pieniądza państwowego dla euro (Strefa Euro) w latach 1970 – 2012 i dolara (Stany Zjednoczone) w latach 1999 – 2012. W roku 1999 wartość bazy monetarnej euro wynosiła około 430 mld €, a dolara – około 630 mld $.

     W roku 2008 następuje gwałtowny skok bazy monetarnej euro z około 900 mld € na około 1.200 mld € oraz podwojenie bazy monetarnej dolara z wartości około 850 mld $ do około 1.700 mld $.

    Drugi skok wartości bazy monetarnej euro następuje od stycznia 2011 roku z wartości około 1.070 mld € do wartości około 1.760 mld € w maju 2012 roku. Natomiast baza monetarna dolara osiąga pod koniec 2012 roku wartość około 2.700 mld $. 

     W latach 1999 – 2012 wartość bazy monetarnej euro wzrosła z około 430 mld € do około 1.760 mld € czyli ponad czterokrotnie, a wartość bazy monetarnej dolara z około 630 mld $ do około 2.700 mld $ czyli też ponad czterokrotnie.

base money

     Na mapie obok przedstawiony jest procentowy wzrost bazy monetarnej (czyli w większości gotówki) w roku 2014 (w ujęciu rok do roku) w różnych państwach świata. Im większa intensywność koloru żółtego tym większy wzrost procentowy. Kolor szary informuje o braku danych. Jak widać największe przyrosty nastąpiły w państwach mało rozwiniętych.

.

     Baza monetarna to tylko część pieniądza, ta część, za którą odpowiada państwo. Druga znacznie większa część pieniądza powstaje w bankach komercyjnych. Tworzenie pieniądza w bankach komercyjnych następuje w procesie udzielania kredytów.

.

.

Ilość pieniądza (Broad Money)

.

.

     Problem z ilością pieniądza (Broad money) polega na tym, które z zapisów bankowych należy zaliczyć do pieniądza, a które już nie są pieniądzem. Przykładowo, jeśli Kowalski ma na swoim koncie w banku 100.000 zł, ale termin wypowiedzenia tego depozytu wynosi 4 miesiące, wówczas tych „pieniędzy” Kowalskiego nie można formalnie zaliczyć do pieniędzy. 

.

     Udzielanie kredytu polega na zapisywaniu operacji na kontach banku – do udzielania kredytu bank komercyjny technicznie nie potrzebuje posiadać żadnych pieniędzy.

     Pieniądz banków ma formę zapisów na bankowych kontach, na jednym koncie powstaje zapis „ma”, a na przeciwnym koncie powstaje zapis „winien”.

     Przykładowo, jeśli Kowalski chce kupić samochód za 100.000 zł i bierze na tę sumę kredyt w banku, to bank zapisuje na koncie Kowalskiego „winien 100.000 zł”, a na koncie właściciela salonu samochodowego „ma 100.000 zł”. Dodatkowo na koncie Kowalskiego pojawia się zapis „winien odsetki 10.000 zł”, tytułem zwrotu kosztów dokonania operacji zapisu tej transakcji. W ten sposób przez zwykły zapis na bankowym koncie powstało 100.000 zł, które „wpompowane” zostało w gospodarkę.

.

     W bankach komercyjnych w wyniku kredytowania następuje kreacja pieniądza z niczego. W ten sposób powstają kolejne miary pieniądza: M1, M2, M3.

• Agregat M1 to suma gotówki i wkładów a’vista, czyli wymienionego już C oraz D, gdzie:

D – wkłady w bankach i podobnych instytucjach płatne na żądanie (depozyty bieżące),

• Agregat M2 to suma agregatów M1 oraz depozytów i innych zobowiązań banków wobec podmiotów nie bankowych o pierwotnym terminie zapadalności do 2 lat (włącznie) oraz depozytów z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy (włącznie).

.

Stosunek M2/M0 nazywany jest mnożnikiem kreacji pieniądza (mnożnik kreacji pieniądza).

.

• Agregat M3 to suma agregatów M2 i operacji z przyrzeczeniem odkupu pomiędzy bankami, a sektorem nie bankowym oraz dłużnych papierów wartościowych o terminie zapadalności do 2 lat (włącznie) emitowanych przez banki.

     Na wykresie obok przedstawione są ilości pieniądza według poszczególnych agregatów.  Za tworzenie pieniądza M0 odpowiada państwo, jest to pieniądz banku centralnego oznaczony niebieską linią. Tworzenie  pozostałych agregatów M1, M2, M3 jest domeną banków komercyjnych.

     W listopadzie 2015 roku mieliśmy 204 mld złotych pieniądza banku centralnego (czyli państwowego)  i 928 mld złotych pieniądza stworzonego przez banki komercyjne (czyli prywatnego). Łącznie było pieniądza 1,131 bln złotych, z tego 18% pieniądza państwowego i 82% pieniądza prywatnego.

.

     Pieniądz państwowy ma formę papierową, produkowany jest w mennicy. Pieniądz prywatny ma wyłącznie formę zapisu na koncie. Oba rodzaje pieniądza są sobie równoważne i oba powstały z niczego. Pieniądz prywatny może znikać np. kiedy kredytobiorca / dłużnik jest niewypłacalny. Pieniądz państwowy za to jest tak samo trwały jak papier, na którym go wydrukowano i nie może znikać.

.

     Na wykresie obok pokazana jest dynamika zmian ilości pieniądza (rok 2010 = 100) liczonej jako agregat M3 w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej (pokazane są także Polska, Czechy i Węgry). Widać, że przyrost masy pieniądza jest znacznie większy w państwach naszego regionu, a najbardziej dynamiczny w Polsce.

.

USA:W Stanach Zjednoczonych miarą ilości pieniądza jest agregat MZM (Money Zero Maturity czyli pieniądze o zerowej dojrzałości). Agregat MZM tym różni się od agregatu M3, że nie zawiera:

– lokat terminowych o wartości mniejszej niż 100.000 $ (Time deposits) i kont depozytowych rynku pieniężnego dla osób fizycznych (money-market deposit accounts),

– dużych depozytów terminowych, instytucjonalnych funduszy rynku pieniężnego, krótkoterminowych operacji z przyrzeczeniem odkupu (repo) i innych większych aktywów płynnych.

.

     Za to w skład agregatu MZM wchodzą dodatkowo wszystkie fundusze rynku pieniężnego.

     Generalnie ilość pieniądza objęta agregatem MZM jest znacznie mniejsza od ilości pieniądza objętej agregatem M3.

     Na wykresie obok pokazana  jest ilość pieniądza w Stanach Zjednoczonych od 1960 roku. Do roku 2006 mierzono ją jako agregat M3. Ponieważ wzrost tego agregatu był w ostatnich latach zbyt dynamiczny do oznaczenia ilości pieniądza przyjęto agregat MZM.

.

     Na mapie obok przedstawiony jest procentowy wzrost ilości pieniądza (broad money) w roku 2014 (w ujęciu rok do roku) w różnych państwach świata. Im większa intensywność koloru zielonego tym większy wzrost procentowy. Kolor szary informuje o braku danych. Największy wzrost ilości pieniądza miały: Ghana – 37,3%, Łotwa – 35,8%, Argentyna – 29,9%, Kambodża – 29,6%, Czad – 26,5%, Niger – 25,6%.

     Teoretycznie ilość pieniądza powinna rosnąć proporcjonalnie do zamożności obywateli. Im większe bogactwo państwa czyli Produkt Krajowy Brutto tym większa ilość pieniędzy powinna pozostawać do dyspozycji obywateli, żeby wytworzone przez siebie bogactwo mogli skonsumować. W praktyce w czołówce oprócz rajów podatkowych jest Republika Zielonego Przylądka (PKB – 3,5 tys. $ per capita), Nepal (700 $), Albania (4,8 tys. $), Bułgaria (7,8 tys. $), Egipt (3,2 tys. $), Panama (10,8 tys. $)  etc. etc.

.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Seraphinite AcceleratorOptimized by Seraphinite Accelerator
Turns on site high speed to be attractive for people and search engines.