.
.
czyli gdzie są ukryte „złoża” pieniędzy
.
.
Pieniądz jest tylko mechanizmem wymiany dóbr, nie posiada żadnej wartości materialnej. Po prostu, im więcej mamy dóbr, tym więcej potrzebnych jest do ich wymiany pieniędzy. Dobra są materialne i niematerialne. Dobrem materialnym jest na przykład jedzenie, dobrem niematerialnym może być przeżycie. Dobrem materialnym jest lodówka, a niematerialnym – obejrzany film. Dobrem materialnym jest samochód, a niematerialnym – gra komputerowa.
.
Od początku historii człowieka, czyli od około 3050 roku p.n.e. kiedy wynaleziono pismo … a nawet jeszcze wcześniej – od kiedy człowiek zaczął żyć we wspólnocie – istniała potrzeba wymiany dóbr. „Ja ci dam jedzenie, a ty mi daj inną przyjemność …” – takie mechanizmy od zawsze towarzyszą życiu we wspólnocie. „Dam ci zabitego ptaka do zjedzenia, a ty wyiskaj mi wszy z włosów na głowie, albo posmyraj mnie po plecach aż poczuję przyjemność…”. Bez takiej wymiany dóbr nie byłoby wspólnoty, nie powstałaby nigdy cywilizacja człowieka.
.
Druga połowa XX wieku to bezprecedensowy w historii ludzkości okres produkcji masowej. Ogromne huty, wielkie fabryki, bardzo długie linie produkcyjne … każdy członek wspólnoty Zachodu ma wszystkie wynalazki nowoczesności, które wymyślono w XIX wieku i w I. połowie XX wieku. Każda rodzina ma domową łazienkę, żelazko, pralkę, lodówkę, zamrażarkę, odkurzacz, elektryczną kuchenkę, radio, telewizor, mikrofalówkę, samochód, ekspres kawowy … potem także telefon, komputer, fax, samochodową nawigację, Internet, gry komputerowe itd …
.
Zawsze wygrywa ten, kto lepiej zaspakaja potrzeby ludzkie. Dlatego ostatecznie USA triumfuje, a ZSRR upada … Jak zawsze w historii wygrywają te idee, które lepiej zaspakajają potrzeby ludzkie. Przecież tak było przez całą historię Zachodu – średniowiecze, odrodzenie, barok, odrodzenie, romantyzm, pozytywizm, socjalizm … i „czysty kapitalizm”, w którym o wszystkim decyduje pieniądz, czyli kapitał. Ludzie wybierali te ideologie, w których żyło się lepiej, w których w większym stopniu były zaspakajane ich potrzeby. Nie można dowodzić wyższości ideologii odrodzenia nad ideologią średniowiecza, ani ideologii oświecenia nad ideologią baroku itp. itd. zawsze wygrywają ci, którzy oferują lepszy standard życia. Nieważne czy mówią mądrze czy głupio, ważne czy żyje im się lepiej …
.
Może nawet jeszcze więcej racji ma John Kenneth Galbraith (1908-2006) – John Kenneth Galbraith, który twierdzi, że kapitalizm przestał być władzą tych, którzy mieli kapitał, a stał się władzą tych, którzy na niego mogli wpływać … w istocie, dzisiejszy kapitalizm jest w dużej części władzą tych, którzy na kapitał mogą wpływać … czyli polityków.
.
Potem wymyślane były coraz to nowe potrzeby i coraz to nowe produkty są wytwarzane, materialne i niematerialne. Produkty niematerialne mają obecnie nawet znacznie większe znaczenie niż materialne. Od 1966 roku (w USA) dobra niematerialne mają większy wpływ na nasze życie niż materialne (white collar vs blue collar). Usługi są niematerialne, a jednak ich udział w tworzeniu naszego Produktu Krajowego Brutto, czyli naszego DOBROBYTU wynoszą około 70-80% naszego PKB. Produkcja przemysłowa to zaledwie 20-25%, a wyżywienie, czyli rolnictwo to zaledwie 1-2% PKB. Nasz świat jest zatem niematerialny. Rację miał Robert Zajonc (1923-2008), który twierdził, że istnieje tylko to co rejestrują nasze zmysły – nawet przedmioty materialne uważamy za nieistniejące, jeśli nie mamy do nich stosunku emocjonalnego. Większość zjawisk, jakie rejestrują nasz zmysły, ma charakter niematerialny. Po prostu, cieszymy się z różnych bytów niematerialnych, a przez to żyje nam się z nimi lepiej. Ważniejsze jest dla nas przeżycie, na przykład związane z obejrzeniem filmu, niż stół zastawiony jedzeniem. NASZE EMOCJONALNE PRZEŻYWANIE JEST CZĘSTO WIĘCEJ DLA NAS WARTE NIŻ NASZE FIZYCZNE PRZETRWANIE.
.
Żeby wymieniać nasze przeżycia potrzebne są pieniądze. Żeby wymieniać nasze marzenia potrzebne są pieniądze. PIENIĄDZE SĄ TYLKO ZDOLNOŚCIĄ DO WYMIANY DÓBR, materialnych i niematerialnych, marzeń i dóbr doczesnych takich jak lodówki, pralki czy samochody.
.
Jesteś tyle wart dla społeczeństwa ile warta jest Twoja zdolność do wymiany dóbr. Jeśli możesz wymieniać z innymi dobra, wówczas jesteś jednym a nas … jeśli nie możesz wymieniać dóbr wówczas jesteś obcy, nie znamy Cię, jesteś potencjalnym wrogiem …
.
.
Formy pieniądza
.
Pierwszy pieniądz był materialny, czyli materialnie oznaczano społeczną zdolność do wymiany dóbr. Kto posiadał krążki bite ze złota, srebra lub miedzi ten według społecznej umowy mógł nabywać za nie inne społeczne dobra, zarówno te materialne (jedzenie, domy, narzędzia), jak i służenie innych ludzi (rzemieślnicy, robotnicy). Wartość pieniądza bitego wynikała w części ze społecznej umowy, a w części z materialnej wartości kruszcu.
.
Dzisiejszy pieniądz jest abstrakcyjny, zapisany szeregami cyfr i procedurami. Jego posiadanie jak zawsze oznacza zdolność dysponenta do nabycia dóbr i uczestniczenia w społecznej wymianie dóbr. Przynależność do wspólnoty jest zapisana w stanie bankowego konta. Twoje świadczenia na rzecz społeczeństwa (praca) powodują wzrost wartości zapisów stanu konta, Twoje przewinienia (mandaty, grzywny, przepadki mienia) powodują zmniejszenia stanu konta. Wartość tego pieniądza wynika wyłącznie ze społecznej umowy.
.
. . . Derywaty .
.
Pieniądz powstaje w procesie kredytowania, dosłownie z niczego, przez prosty zapis na koncie. Zapis o treści „kto komu ile jest winien”, czyli ile jest winien klient bankowi. Bank, który pożycza pieniądze klientowi nigdy ich nie miał. Nabył prawo do udzielenia kredytu poprzez stosowanie odpowiednich procedur. Stosowanie procedur pozwala na tworzenie pieniędzy z niczego – Money creation, Mechanizm kreacji pieniądza.
.
Podstawowymi elementami procedury tworzenia pieniądza są rezerwa częściowa i stopa redyskonta. Układając te i inne mniej ważne czynniki powodujemy wzrost ilości pieniądza w obiegu lub redukcję ilości pieniądza w obiegu.
.
W ostatnich dziesięcioleciach ilość pieniądza na świecie wzrasta w sposób lawinowy. Pieniędzy jest setki, tysiące razy więcej niż dóbr materialnych. A jednak nie mamy wcale do czynienia z galopującą inflacją. Dlaczego tak się dzieje?
.
Zresztą, mówienie o ilości pieniądza jest dużym uproszczeniem. To co jeszcze zaliczamy do pieniądza, a to co już nim nie jest, jest sprawą czysto umowną i co kilka lat podlegającą zmianom – Money supply, agregaty pieniężne. Przykładowo, inne są miary pieniądza w Unii Europejskiej, a inne w USA. „Europejski” i „amerykański” pieniądz nijak nie przystają do siebie.
.
.
Czym są derywaty? (Derivative (finance), Instrument pochodny) Z całą pewnością wiążą się z nimi ogromne, wręcz niewyobrażalne, sumy pieniędzy. Lista tych podmiotów, które straciły na opcjach co najmniej 100 mln dolarów, obejmuje około 50 pozycji – List of trading losses. Przyznanie się do poniesienia straty z reguły obniża znacznie wiarygodność instytucji finansowej, stąd z zasady trudno wyśledzić przegranych. Najbardziej spektakularna była stata największej firmy ubezpieczeniowej świata AIG – American International Group – w roku 2008 na derywatach CDS – credit default swaps – 18 mld dolarów! Podobno, także, w roku 2008 Deutsche Bank – Deutsche Bank – poniósł na derywatach straty w wysokości około 12 mld dolarów, ale oficjalnie temu zaprzeczano, także w Banku Monte Paschi di Siena – Monte dei Paschi di Siena, trzecim pod względem wartości aktywów banku włoskim dopiero pod koniec 2013 roku wyszło na jaw, że w 2009 roku poniósł stratę 220 mln €.
.
Często za ogromnymi stratami stali nieznani traderzy, nieznani nawet we własnych organizacjach – Rogue trader. Rekordzista Jérôme Kerviel – Jérôme Kerviel – miał zaledwie 31 lat, kiedy spowodował straty banku Société Générale – Société Générale – w wysokości około 6,9 mld dolarów!
.
Dla równowagi, w celu promocji instrumentów pochodnych i wsparcia podmiotów uczestniczących w obrocie nimi, ogłaszane są różnorodne rankingi – http://www.globalcapital.com/article/rrw8mjpdrzj8/globalcapital-americas-derivatives-awards-2015-winners. Zwycięzcy przez krótką chwilę mogą upajać się blaskiem sławy, ale ostatecznie tak jak w kasynie nie ma wiecznych zwycięzców, tak i ci polegną.
.
Derywaty są papierami wartościowymi, ale w odróżnieniu od akcji, nie mającymi pokrycia w majątku. Można powiedzieć, że derywaty są konstrukcjami hipotetycznymi, abstrakcyjnymi. Są rodzajem zakładu, przewidywania przyszłości. Jeśli rozwój wypadków będzie odbywał się po mojej myśli wówczas zainkasuję potężną wygraną, w żaden sposób nieadekwatną do rozmiarów zjawisk fizycznych. Na zestawieniu obok pokazane jest, że derywaty banków z zasady są wielokrotnie większe od bankowych aktywów – http://www.financialsensearchive.com/series2/rogue.html
.
Operowanie derywatami jest jak gra w kasynie, w którym gra się tylko o wysokie stawki. Dlatego, jeśli posiadasz dosyć środków pieniężnych na koncie i chcesz uczestniczyć w rynku derywatów, to Twój doradca finansowy poprosi Cię o podpisanie dodatkowego upoważnienia, że podejmujesz tę decyzję w stanie zdrowym na umyśle. Jest to dla niego zabezpieczenie na wypadek Twojej przegranej. Na diagramie obok pokazane są wartości całego majątku świata w porównaniu do wartości derywatów – wartość derywatów wielokrotnie przekracza łączną wartość światowego majątku – Derivative (finance)
.
Zgodnie z szacunkami Banku Rozliczeń Międzynarodowych w Bazylei – Bank for International Settlements, wartość nominalna instrumentów pochodnych zawartych tylko na rynkach pozagiełdowych – Obrót pozagiełdowy, Over-the-counter (finance) – osiągnęła w 2013 r. poziom 700–800 bilionów dolarów, co jest wartością niemal dziesięciokrotnie większą niż roczne PKB całego świata. PKB świata wówczas wyniosło 87,25 biliona dolarów – Gross world product, CIA World Factbook data on GWP, World economy. Same tylko, dzienne obroty na rynkach pochodnych stóp procentowych na świecie osiągnęły ok. 2 biliony dolarów.
.
Derywaty są jak zakłady, można grać o wszystko i na każdych warunkach. Ważne, żeby ten, z którym się zakładasz był wypłacalny. Na koniec roku 2000 w bankach centralnych całego świata złożonych było 19.000 ton złota mających z założenia być zabezpieczeniem dla wyemitowanego przez nie pieniądza. W tym samym roku wartość instrumentów pochodnych stanowiła równowartość 26.000 ton złota. Tylko do roku 2011 wartość instrumentów pochodnych wzrosła co najmniej siedmiokrotnie. Powstaje uzasadnione pytanie o realne pokrycie derywatów.
Na zestawieniu powyżej widać, że nawet największe banki komercyjne z zasady mają bardzo niewielkie zasoby złota, czasem nawet nie mają ich wcale. Zabezpieczeniem jednych papierów wartościowych są inne papiery wartościowe. Zabezpieczeniem jednych papierów są inne papiery – taka jest realna wartość posiadanych przez nie dóbr.
.
Ponieważ derywaty są tylko zakładami to występuje ich bardzo wiele rodzajów. Zasadniczo, wyróżnia się ich cztery podstawowe rodzaje: opcje, kontrakty Futures, kontrakty Swap i instrumenty hybrydowe.
.
Kontrakty Futures – Futures – żeby je zawrzeć nie potrzeba mieć żadnego towaru, choć ich treść z towarami może być związana. Mogę na przykład zaproponować dostarczenie 100.000 uncji złota (czyli około 3,1 tony) w dniu 30. listopada 2018 roku za cenę 1.550 dolarów za uncję (czyli w sumie za kwotę 155 mln dolarów). Dzisiaj tj. 9. września 2015 roku o godzinie 20.20 cena uncji złota wynosi 1.107 dolarów. Ale ile będzie wynosiła cena złota w dniu 30. listopada 2018 roku? Mogę dużo zarobić lub dużo stracić przewidując cenę złota w listopadzie 2018 roku.
Ale mogę też zawrzeć kontrakt Futures na dowolne dane. Na przykład zobowiązuję się zapłacić na otwarciu jutrzejszej sesji warszawskiej giełdy papierów wartościowych kwotę 1.000 WIG. WIG na otwarciu giełdy wynosił dziś 51.143,72, czyli zobowiązałem się zapłacić kwotę około 511 mln złotych. W zamian oczekuję płatności 1.000 WIG w dniu 22. października 2016 roku. Mogę dużo zarobić lub stracić na przewidywaniu zachowania giełdy w październiku 2016 roku.
.
Opcje – Opcja, Option (finance) (Opcja swapowa, Opcja amerykańska, Opcja walutowa, Opcja terminowa, Opcja azjatycka, Opcja z odstępem, Opcja barierowa, Opcja bermudzka, Opcja binarna, Opcja egzotyczna, Opcja o uwarunkowanej premii, Opcja europejska) – różnią się od kontraktów Futures jedynie innym sposobem możliwego ich rozwiązania. Mianowicie, kontrakty Futures rozwiązuje się przez zawarcie transakcji przeciwnej, a opcje – przez zapłatę umówionej premii dla drugiej strony zakładu.
.
Kontrakty Swap – Swap – można by nazwać umowami wzajemnej asekuracji. Wyobraźmy sobie, że Hipster i Depesz zaciągnęli kredyty o znacznej wielkości. Hipster wziął kredyt o stałym oprocentowaniu 8% w stosunku rocznym, ale obawia się, że stopy procentowe będą spadać. W konsekwencji spadnie oprocentowanie kredytów o zmiennym oprocentowaniu i wówczas Hipster poniesie dodatkowe koszty. W związku z tym umówili się, że Depesz zapłaci Hipsterowi różnicę jak stopy spadną poniżej 8%. Depesz mówi: żebyś nie myślał, że tracisz to Ci wyrównam straty.
Depesz, który wziął kredyt o zmiennym oprocentowaniu 9% obawia się z kolei, że stopy procentowe będą rosnąć. W związku z tym umówili się, że Hipster zapłaci Depeszowi różnicę jak stopy wzrosną powyżej 9%. Hipster mówi: żebyś nie myślał, że tracisz to Ci wyrównam straty. W ten sposób zawarli typowy kontrakt Swap.
.
Instrumenty hybrydowe … Wyobraźmy sobie, że Towarzystwo Reasekuracyjne Optimum (Optimum Re Insurance Company) wypuściło akcje o wartości nominalnej 100.000 dolarów za sztukę. W normalnych warunkach kurs tych akcji niech zmienia się zależnie od indeksu DJIA (Dow Jones Industry Average) czyli podlega nieznacznym wahaniom. W warunkach emisji zostało określone, że jeśli do dnia 30. października 2017 roku nie będzie tsunami na Hawajach wywołanego wstrząsami o sile co najmniej 6,8 w skali Richtera to nabywcy obligacji otrzymają 180.000 dolarów za każdą przedstawioną do wykupienia akcję.
Jeśli jednak wydarzy się tsunami wywołane wstrząsami o sile co najmniej 6,8 w skali Richtera to nabywcy akcji wszystko stracą. Można dużo zarobić i dużo stracić przewidując zjawiska geologiczne! Jak przedstawić taki papier wartościowy w bilansie firmy? Jak go wycenić do bilansu? Taki papier wystąpi w pozycji DAF (Długoterminowe Papiery Wartościowe). Niezależnie od tego jak wycenimy jego wartość, czy będzie to „0″ czy „180.000″ to nie zapłacimy od tego żadnego podatku. Za to jak bardzo firma zyska na wartości jeśli w bilansie pojawi się dodatkowe 180.000 $ … Gdybyśmy byli Zarządem firmy to przed każdym z nas stanęła by pokusa, żeby wycenić to na 180.000 dolarów, bo to by pokazało jak pod naszym zarządzaniem firma zwiększyła wartość!
.
.
W realiach gospodarczych mamy do czynienia z różnymi rodzajami Swap-ów. O Swapach walutowych – Swap walutowy – mówimy najczęściej w sytuacji, kiedy zawiązują się relacje między dwoma eksporterami. Jedna z firm eksportuje z Polski do USA, a druga firma eksportuje z USA do Polski. Obydwie obawiają się różnic kursowych. Ponieważ ich eksport jest w miarę stabilny to zawiązują między sobą umowę, Swap walutowy, że w okresie do 31. grudnia 2021 roku będą co miesiąc wymieniały między sobą kwotę 5.000.000 dolarów na przykład według kursu z 10. września 2015 roku, czyli 3,73099524 PLN/USD. Można dużo zarobić i dużo stracić niezależnie od realizowanego eksportu.
.
Swapy towarowe – Swap – występują w sytuacji, kiedy jedna firma sprzedaje w miarę regularnie drugiej firmie określony towar na przykład ropę naftową, powiedzmy w ilości 10 mln baryłek miesięcznie. Sprzedawca obawia się spadku cen ropy. Nabywca obawia się wzrostu cen ropy. Dlatego zawierają umowę o stałej cenie kupna/sprzedaży na określony okres czasu. Cena obowiązuje niezależnie od zmian ceny ropy na rynkach światowych, można zatem dużo zarobić, ale można też bardzo dużo stracić.
Ze Swaption – Swaption – mamy do czynienia, kiedy zawarcie kontraktu Swaps uzależniamy od zajścia określonego zdarzenia. Przykładowo firma wydobywająca ropę naftową (Eagle Ford Shale) dokonuje przez kolejne lata coraz to nowych odwiertów, przez co wzrasta jej produkcja, i firma ta zobowiązuje się, że jeśli osiągnie ona przez 7 kolejnych dni poziom produkcji 50.000 baryłek wówczas jest gotowa sprzedawać ropę przez kolejny rok w cenie na przykład 85 $/bbl. Nawet ktoś, kto dobrze zna Eagle Ford Shale nie może przewidzieć zasobności poszczególnych odwiertów.
.
Derywaty kredytowe … Wyobraźmy sobie, że bank emituje papiery wartościowe o wartości 100.000 dolarów. Każdy nabywca otrzyma w dniu 12.05.2018 roku za każdy papier wartościowy 180.000 dolarów pod warunkiem … że wszyscy kredytodawcy banku zwrócą zaciągnięte przez siebie kredyty. Może się jednak zdarzyć tak, że nie wszyscy kredytobiorcy zwrócą zaciągnięte przez siebie kredyty to nabywcy papierów wartościowych mogą otrzymać znacznie mniej niż wynosiła wartość nabywcza. A zatem czy możemy zakupić pakiet papierów wartościowych w cenie 100.000 dolarów za każdy?
.
Posiadanie derywatu, a obraz spółki
.
Podmioty finansowe są stronami obrotów derywatami. Derywaty w bilansach spółek po stronie aktywów występują, w zależności od długości okresu na jaki kontrakt został zawarty, jako DAF (Długookresowe Aktywa Trwałe) lub KAF (Krótkookresowe Aktywa Trwałe), a po stronie pasywów jako zobowiązanie równe cenie nabycia. Wycena tych aktywów (DAF, KAF) ma charakter bilansowy, ale nie podatkowy, a więc można nieodpowiedzialnie dokonywać wyceny ich wartości. Pokazuję piękny obraz spółki, ale od tej wartości nie muszę płacić podatku. Wyceny wartości tych derywatów dokonują podmioty, które są w ich posiadaniu. W efekcie, jeśli wartość składnika majątkowego spółki (aktywo) znacznie przekracza poniesiony na niego wydatek (pasywo) można nim „wykreować” znacznie lepszy obraz spółki niż jest w rzeczywistości. Stanowi to magnes, który skłania zarządy wielu dużych spółek do umieszczania derywatów w swoich bilansach.
.
Nietrudno się domyśleć, że derywaty w bilansach spółek (DAF, KAF) mają taką wartość jakiej zarządy spółek potrzebują.
.
